چرا صنعت حفاری نفت و گاز در ایران درجا می‌زند؟
ایران، بهشتی برای اجاره دکل‌داران نفتی است. برای کشوری که بیش از یکصد و ۱۰ سال از تولید نفت در آن سپری شده، ۱۳۳ دکل حفاری ملکی واقعیت تلخی است که نشان می‌دهد، صنعت حفاری در ایران چندان در اولویت قرار نگرفته و دولتمردان به جای اهتمام به افزایش ساخت دکل‌ها این فرصت را در اختیار دکل‌داران چینی و هندی قرار داده‌اند.
به گزارش روابط عمومی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران و بر اساس مقاله ای از جهان صنعت، افزایش تعداد دکل‌های حفاری نفت علامت مثبتی به بازار نفت است؛ یعنی آن کشور نفتی در حال تولید بیشتر است. اگرچه دولت اعلام کرده که تولید نفت را در یک سال گذشته به پیش از تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام افزایش داده است، اما همین هدف‌گذاری هم نشانه آن است که توان صنعت حفاری ایران برای تولید بیشتر نفت بیش از این نیست.
تعداد دکل‌ها همیشه به معنای بهره‌وری بالا هم نیست. اگرچه آمارها نشان می‌دهد تعداد دکل‌های حفاری ایران ۷۶ دکل است، ولی بهره‌وری همین تعداد دکل هم حداکثر تولید نفت را ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسانده است. این در حالی است که عراق با داشتن ۵۹ دکل نفتی فعال، روزانه ۵/۸ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند.
تحریم‌ها هم بر مشکلات حفاری ایران افزوده است. بخشی از دکل‌های ایران استیجاری است و از کشورهای چین و هند اجاره شده‌اند. برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارد که اجاره دکل‌های دریایی ۳۰۰ فوتی روزانه ۶۷ هزار یورو و دکل‌های خشکی حدود ۲۱ هزار یورو است.
هرمز قلاوند مدیر نظارت بر تولید شرکت ملی نفت ایران تیرماه امسال اعلام کرد که پاشنه آشیل صنعت حفاری ایران نداشتن سوپر ریگ دریایی و خشکی (دکل‌های حفاری بالای ۳ هزار اسب‌بخار) و کلد تیوپینگ است.
به گفته این مقام شرکت نفت، در بخش عملیات حفاری صنعت نفت کمبود دکل‌های مناسب برای انجام پروژه‌های حفاری خاص مانند آب‌های کم‌عمق خلیج فارس (۲۵درصد)، عدم تحویل زمین پروژه‌های بالادستی مانند طرح «نگهداشت و افزایش سطح توان، افزایش زمان انتظارات عملیات حفاری به‌دلیل فرسودگی تجهیزات و ناوگان حفاری در کشور (۱۵ درصد)، طولانی‌بودن فرآیندهای برگزاری مناقصه‌ها و برآورد غیر‌متناسب خدمات عملیات حفاری و اجاره تجهیزات حفاری (۱۰ درصد) و کمبود تجهیزات مربوط به خدمات فنی جانبی از جمله دستگاه لوله مغزی، سیار تجهیزات نمودارگیری و… (۱۰ درصد) از عمده‌ترین چالش‌های پیش روی این صنعت است.
آنطور که قلاوند می‌گوید، عمده‌ترین زمان‌های انتظار در عملیات حفاری مشکلات لجستیکی جهت جابه‌جایی دستگاه‌های حفاری (از جمله، جرثقیل، تریلر شناور و…)، نبود تامین به‌موقع کالا و مواد برای تکمیل چاه‌ها از جمله مواد سیال، حفاری وسایل تکمیل، چاه لوله‌های آستری و لوله‌های گرید خاص (CRA) سیمان و افزایه‌ها و نبود تامین به‌موقع تجهیزات و قطعات مربوط به دستگاه‌های حفاری از جمله ژنراتورها، پمپ، گل تاپ درایو است.
فرسودگی و دیگر هیچ
حسین حسین‌زاده نماینده لارستان هم مشکلات صنعت حفاری را فرسودگی تجهیزات و قطعات اصلی و عدم امکان تامین قطعات عنوان می‌کند. او در عین حال تاکید می‌کند صنعت حفاری، صنعتی با تکنولوژی بسیار پیچیده است و لزوما هیچ کشوری در دنیا نمی‌تواند تمام قطعات مورد نیاز خود خصوصا تجهیزات با تکنولوژی بالا و Hi-Tech را خود تامین کند.
به گفته وی، عدم تنوع شرکت‌های سرویس‌دهنده خصوصا سرویس‌های خاص، نبود رقابت در این حوزه و کاهش شدید کیفیت عملیات‌ها از دیگر مشکلات است که ضربات جبران‌ناپذیر و هزینه‌های هنگفتی را در پی داشته است. از سویی، در کیفیت افزایه‌ها مثل سیمان و سیالات حفاری مثل گل روغنی نیز مشکلات عمده‌ای وجود دارد. با پیشرفت علم در سال‌های اخیر تحولات عظیم و مثبتی در زمینه بهبود وضعیت دکل و سیالات حفاری در دنیا ایجاد شده و متاسفانه در این زمینه فاصله ما با دیگر کشورهای مطرح روز‌به‌روز در حال افزایش است. در این بین عدم کنترل و نظارت بر استانداردهای افزایه‌ها و مواد گل حفاری نیز به این قضیه دامن زده است.
این عضو کمیسیون انرژی همچنین با تاکید بر اینکه تامین قطعات این دکل‌های سبک هم‌اکنون با مشکلات زیادی همراه بوده است، گفت: ضعف شدیدی در زمینه نمودارهای موردنیاز در صنعت حفاری مشاهده می‌شود به صورتی که حتی تامین برخی از تکنولوژی‌های قدیمی و ارائه خدمات در این زمینه در حال حاضر به سختی انجام می‌شود، زیرا بسیاری از شرکت‌های مطرح دنیا از ارائه خدمات در این زمینه به دلیل تحریم خودداری می‌کنند.
وعده‌هایی از جنس خجسته‌مهر
محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در تازه‌ترین وعده برای نوسازی صنعت حفاری گفته: در آینده قراردادهای بزرگی برای افزایش تولید نفت و گاز امضا خواهد شد که برای تحقق اهداف آن نیازمند دکل‌های حفاری هستیم.
او می‌گوید: در حال حاضر به هر دو نوع دکل سبک تا سنگین نیاز داریم. از این رو در هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران تصمیم گرفتیم برای اینکه بخش خصوصی خیالش راحت باشد، به اندازه نیاز خرید خدمت انجام دهیم و با شرکت‌های خصوصی قرارداد ۱۰ ساله خرید خدمت امضا خواهد شد.
خجسته‌مهر مشخصه دوم این پیشنهاد را امضای قراردادهای ارزی عنوان کرده که به گفته او به زودی اجرا می‌شود. با این وجود او در‌باره جزئیات این قراردادها سخنی به میان نیاورده است و تنها به این موضوع بسنده کرده که به این منظور پیش‌پرداختی برای خرید یا اجاره دکل حفاری پرداخت خواهد شد. زیرا به گفته او، با توجه به گستردگی فعالیت‌های این شرکت، نوسازی باید انجام شود.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران درعین حال گفته اگر طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی ۲۰ سال معطل ماند از این رو تصمیم گرفته شده بود توسعه انجام نشود و این در حالی بود که توان توسعه این طرح وجود داشت.
خجسته‌مهر همچنین فشارافزایی را طرح بزرگی توصیف می‌کند که به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و برای نخستین بار قرار است در کشور اجرا شود. او می‌گوید: در آینده قراردادهای بزرگی برای افزایش تولید نفت و گاز امضا خواهد شد که برای تحقق اهداف آن نیازمند دکل‌های حفاری هستیم.