چالش‌های صادرات صنایع غذایی
به گزارش روابط عمومی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران، به نقل از جهان صنعت: داده‌های اعلام‌شده از روند صادرات صنایع غذایی در ۱۰ ماه سال جاری نشان می‌دهد، صادرات این بخش در بازه زمانی مورد بررسی ۴ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار بوده که در مقایسه با رقبای خارجی می‌توان گفت ایران جایگاه قابل قبولی در این بخش ندارد.
وضعیت نامساعد ایران در بخش صادرات محصولات کشاورزی و غذای ایران نشان می‌دهد، غذای ایران نسبت به کشورهای رقیب، وضعیت قابل دفاعی ندارد و با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که در کشورهای منطقه در این حوزه انجام شده، پیش‌بینی می‌شود آینده خوبی پیش‌روی صادرات این نوع محصولات ایران نباشد. شرایطی که صادرات محصولات کشاورزی با آن روبه‌رو هستند موجب شده تا اعضای کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران در نشستی خواستار تدوین نقشه استراتژیک دقیق برای این حوزه شوند.
رییس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران، آمار صادرات در بخش کشاورزی را در ۱۰ ماهه گذشته ۹/۴ میلیارد دلار برآورد کرد و گفت: شرایط صادرات کشور در این حوزه در مقایسه با رقبای خارجی مناسب نیست.
در نشست اخیر کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران، آمارها و وضعیت صادرات این بخش مورد بررسی قرار گرفت و تاکید شد که صادرات محصولات کشاورزی و غذای ایران نسبت به کشورهای رقیب، وضعیت قابل دفاعی ندارد و با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که در کشورهای منطقه روی این حوزه انجام شده، پیش‌بینی می‌شود آینده خوبی در انتظار صادرات این نوع از محصولات ایران نباشد.
ابوالحسن خلیلی رییس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران گفت: امروز نتایج بررسی صادرات صنایع غذایی با توان و ظرفیت سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، مطابقت ندارد. از آنجایی که امنیت غذایی با صادرات در این حوزه ارتباط تنگاتنگی دارد، بنابراین باید نقشه و استراتژی دقیقی برای این حوزه تدوین شود.
او در ادامه به آمار صادرات محصولات کشاورزی و غذا در ۱۰ ماهه امسال اشاره و تصریح کرد: در این مدت ۹/۴ میلیارد دلار صادرات انجام شده که هدف اصلی آنها بازار کشورهای عراق، امارات متحده عربی و روسیه بوده است. در این بین پسته، سیب، شیرخشک صنعتی، گوجه‌فرنگی و هندوانه بیشترین محصولات صادرشده از کشور هستند.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران میزان واردات این بخش را در مدت مشابه مذکور، ۸/۱۳ میلیارد دلار اعلام کرد که بیشتر به محصولاتی چون ذرت، دانه سویا، برنج، روغن آفتابگردان و گندم که همان کالاهای اساسی هستند، اختصاص دارد. این فعال اقتصادی حجم صادرات ایران در حوزه غذا را با وضعیت ترکیه در همین حوزه مقایسه کرد و گفت: صادرات بخش غذا در ترکیه در سال ۲۰۲۳ برابر با ۳۵ میلیارد دلار بوده که حدود ۸/۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. مقاصد صادراتی ترکیه در حوزه غذا نیز عراق، روسیه، آلمان و اسپانیا بوده است.
خلیلی با نگاهی به اقدامات اخیر عربستان گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد افزایش سهم سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف در عربستان شروع شده و به زودی بازارهای صادراتی اطراف را مورد توجه قرار خواهد داد و به رقیب جدی برای ایران و سایر کشورهای منطقه تبدیل می‌شود. علاوه بر این، تعامل ترکیه با افغانستان را هم شاهدیم که نباید در برنامه‌ریزی‌های صادراتی کشور از آن غافل شویم.
به باور او تحرکاتی که در منطقه شروع شده، زنگ خطری برای آینده صادرات ایران است. متاسفانه محیط کسب‌وکار داخل کشور برای تولید مناسب نیست، در حالی که کشورهای اطراف با جذب سرمایه‌های جدید در حال افزایش سطح تولید و تجارت خود هستند.
تنها نرخ ارز، تجارت محصولات غذایی و کشاورزی را توجیه‌پذیر کرده است
عباس کشاورز معاون پژوهشی و عضو هیات اجرایی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره آسیب‌شناسی صادرات صنایع غذایی گزارشی ارائه داد.
براساس آنچه در این گزارش آمده است، در ۱۰ سال گذشته مقدار صادرات این بخش از ۷۰۰ هزار تن تا یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن تا سال ۱۴۰۰ تغییر کرده و در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۰۰ هزار تن کاهش یافته و از نظر ارزشی درآمد کشور را با رشد منفی ۵/۲ درصدی مواجه کرده است. در این بین مهم‌ترین محصولات صادراتی حوزه صنایع غذایی، رب گوجه‌فرنگی، شیرینی و شکلات، بیسکویت، آبمیوه و…. بوده‌اند.
کشاورز با استناد بر پژوهش انجام‌شده در تشریح شرایط کشور در حوزه صادرات محصولات از نبود سیاست، بازار و برنامه منسجم، مستمر و قابل اطمینان درباره صادرات انواع محصولات انتقاد کرد. به باور او تجارت در ایران نتوانسته ارزش خود را در حد گذشته حفظ کند و تنها نرخ ارز، تجارت محصولات کشاورزی را توجیه می‌کند. معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره وضعیت پایانه‌های صادراتی کشور نیز گفت: در این حوزه شرایط مناسبی وجود ندارد، ناوگان حملونقل نیز به غیر از تعدادی شرکت خاص، اختصاصی نیست و این موضوع روی تجارت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی اثر منفی می‌گذارد.
ادبیات منطقی بر تجارت ایران حاکم نیست
در بخش بعدی نشست محسن امینی نایب‌رییس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران تصریح کرد: بخش خصوصی در حوزه صنایع غذایی آمادگی لازم برای کمک به دولت را دارد. فعالان اقتصادی چالش‌های اصلی را می‌شناسند و می‌توانند برای حل آنها راهکار ارائه دهند. امروز تمرکز اصلی صادرات در بخش غذا و محصولات کشاورزی روی دو بازار است و این ادبیات قابل دفاعی در روند تجارت نیست.
او بر لزوم فعالیت رایزنان بازرگانی در بازارهای هدف و بر قابل پیش‌بینی بودن و شناخت استراتژی تولید در کشور تاکید کرد و گفت: اگر تولیدکنندگان استراتژی و برنامه دولت را برای سال آینده ندانند، نمی‌توانند برای تولید و تجارت خود برنامه‌ریزی کنند. تولید در فضای مبهم و غیرشفاف ممکن نیست و هزینه‌های تولید و تجارت را افزایش می‌دهد.
این فعال اقتصادی ادامه داد: کمیسیون صنایع غذایی بدون نگاه بنگاهی، توان ارائه مشورت‌های دقیق به بدنه دولت را دارد، مشروط بر اینکه گوش شنوایی باشد و نظرات را به رسمیت بشناسند. بخش خصوصی باید در نشست‌های تصمیم‌گیری مربوطه حضور داشته باشند و جایگاه بخش خصوصی به درستی درک شود.
امینی خاطرنشان کرد: امروز مشکلات جدی بر تولید و تجارت حاکم است. تعهدات ارزی از یک طرف و نوسانات قیمت ارز از سوی دیگر، تداوم فشارهای تحریمی و غیررقابت‌پذیر شدن تولید در کشور و بسیاری مسائل دیگر دست به دست هم داده‌اند و روند تولید را کند کرده‌اند.
راهی جز بین‌المللی و صادرات‌محور شدن نداریم
در این بخش نازنین داراب‌زاده مدیرکل دفتر صنایع غذا و داروی وزارت صنعت، معدن و تجارت، صادرات را یکی از مهم‌ترین اولویت‌های امروز این دفتر دانست و بیان کرد: باید رویکردها در بدنه دولت تغییر کند و نگاه‌ها نسبت به تجارت اصلاح شود. امروز کشور راهی جز بین‌المللی شدن و صادرات‌محور شدن ندارد. هرچند در این مسیر به توان بیشتر و نگاه جامع‌تر نیاز داریم.
این مقام مسوول ادامه داد: مشورت‌های بخش خصوصی را به دیده منت می‌پذیریم، چون بخش خصوصی چابک‌تر و به‌روزتر است، پس باید از این ظرفیت بیشترین بهره را ببریم. راهکارهای عملیاتی را در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار دهید.
او گفت: واقفم که در شرایط امروز تجارت و تولید کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است، بنابراین تولیدکنندگان و تجاری که امروز فعال هستند، بسیار هنرمندند. در هر صورت باید با همکاری یکدیگر دنبال راه‌های عملیاتی باشیم و با هم این مسیر را طی کنیم.
تدوین سیاست‌های حمایتی از صادرات
داراب‌زاده خاطرنشان کرد: وزارتخانه صادرات را به طور جد دنبال می‌کند و در تلاشیم تا سیاست‌های حمایتی را برای این بخش جاری کنیم. نکته اینجاست که مطالبه‌گری از طرف بخش خصوصی دیده شود. در همین ارتباط نگاه رهبری هم مبنی بر این است که بودجه محدود امروز در اختیار بخش خصوصی واقعی قرار گیرد. به باور داراب‌زاده برنامه‌ریزی، تهیه جدول زمان‌بندی، شناسایی بازارها و رفع چالش‌هایی از این دست باید با همکاری واقعی بخش خصوصی انجام شود، چون اطلاعات و داده‌های فعالان اقتصادی درباره این مسائل دقیق‌تر و جامع‌تر است، بنابراین باید این موضوعات را در اختیار وزارتخانه قرار دهید تا استراتژی متناسب با توان و مدلی که درست است، تهیه و دنبال کنیم.
بلاتکلیفی تولیدکنندگان صنایع غذایی
اگر مشکلات فعلی اقتصادی و بلاتکلیفی تولیدکنندگان صنایع غذایی مرتفع نشود، چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری برای تولید برون‌مرزی باقی نمی‌ماند. محسن امینی نایب‌رییس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران در پنجمین جلسه این کمیسیون ضمن بیان این مطلب تصریح کرد: امروز هیچکدام از صادرکنندگان صنایع غذایی از سیاست‌های اقتصادی سال آینده دولت باخبر نیستند تا بتوانند قراردادهای صادراتی را منعقد کنند.
وی با تاکید بر اینکه امروز تکلیف نرخ گندم، روغن، کنسرو و… برای سال آینده مشخص نیست تا تولیدکنندگان قادر به برنامه‌ریزی برای تولید و صادرات باشند، خاطرنشان کرد: متاسفانه معلوم نیست بر مبنای چه سلیقه‌ای و چه زمانی صادرات رب گوجه‌فرنگی، پیاز، شیرینی و شکلات قرار است متوقف شود تا همه رشته‌های صادرکنندگان پنبه شود.
امینی با بیان اینکه امروز به واسطه بلاتکلیفی‌ها پیمان‌های صادراتی منعقد نمی‌شود، تاکید کرد: به واسطه تحریم‌های بین‌المللی همه هزینه‌ها اعم از حملونقل، جابه‌جایی پول و… افزایش یافته است. وی با تاکید بر نگاه حاکم تخصصی در کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران افزود: کمیسیون خواستار به رسمیت شناختن نظریات شخصی خود و حضور نماینده‌اش در جلسات تخصصی‌ای است که برای صنایع غذایی تصمیم‌گیری می‌شود، چراکه این کمیسیون به عنوان بازوی تخصصی قادر است قبل از آن که نسخه‌ای برای صنعت نوشته شود، نقطه نظرات خود را اعلام کند. نایب‌رییس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران با تاکید بر اینکه مقصد بیش از یک میلیارد دلار از صادرات ۷/۱ میلیارد دلاری صنایع غذایی به دو کشور عراق و افغانستان است، متذکر شد: آیا این‌گونه صادرات برای کشور افتخار محسوب می‌شود و آیا صادرات پایداری به شمار می‌رود؟
وی در پایان با گلایه از غیبت نمایندگان کمیسیون صنایع غذایی ایران در هیات اعزامی به نمایشگاه گلفود دوبی گفت: معلوم نیست که چرا در این ترکیب افراد غیرتخصصی قرار گرفته‌اند و سهمی برای فعالان صنایع غذایی در نظر گرفته نشده است.