فرش دستباف مراغه با قدمتی چند صدساله و نقش و نگارهای منحصر به فرد و زیبای خود، در سال‌های اخیر مورد بی‌مهری واقع شده و بافندگان زحمتکش آن با گره‌های کوری که بر دار آن زده شده، دست و پنجه نرم می کنند.
فرش دستباف به عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی کشورمان، هنر و دست بافته‌ای است که مردم بسیاری از کشورهای جهان حسرت داشتن قطعه‌ای از آن را دارند؛ در این بین، آذربایجان به عنوان مهد تولید فرش دستباف ابریشمی در ایران و جهان همواره مرکزی برای تولید این کالای پیوسته با هنر و تلاش مردمان بوده است.
مراغه نیز به عنوان یکی از کهن شهرهای آذربایجان همواره یکی از قطب هایی بوده که در آن فرش دستباف ابریشمی از جمله صنایع و هنرهای اول محسوب شده و محل ارتزاق هزاران نفر از دسترنج قالیبافی بوده است.
گره‌های ریز و درشتی که با عرق جبین بر تار و پود فرش دستباف زده می‌شود، هرکدام گویای تلاش، رنج و آرزوی قالیبافانی است که به امید فراهم شدن معیشت و رزق خانواده خود، در سرمای زمستان و گرمای طاقت فرسای تابستان، ساعات بسیاری برپای دار قالی نشسته اند.
با وجود اینکه فرش دستباف ابریشمی کالای گران‌بها و صادراتی است، لیکن قالیبافان زحمتکش از پایین‌ترین میزان درآمد از قبال گره زدن بر تاروپود این هنر صنعت به دست می‌آورند.
گران بودن مواد اولیه قالی و فرش ابریشمی که شامل دار، تار و پود و نخ‌های ابریشمی است، این هنرمندان زحمتکش را وادار به کار در کارگاه‌هایی فاقد امکانات لازم با کمترین میزان دستمزد کرده است.
رکود در خرید و فروش فرش دستباف و ابریشمی تهدیدی برای صنعت فرش
وضعیت اقتصادی نه چندان مناسب جامعه در سال‌های اخیر؛ صنعت فرش را با مشکلات عدیده ای در زمینه اشتغال و رونق تولید مواجه کرده است.
رئیس اتحادیه فرش فروشان مراغه می‌گوید: با وجود تولید فرش‌های دستباف و ابریشمی در نقاط مختلف این شهر که از قطب‌های تولید آن بوده، رکود در خرید و هم کاهش فروش، بازار را تحت تأثیر قرار داده است.
حیدر منیر شریف افزود: فرش‌های ابریشمی که توسط بافندگان شهرستان مراغه با بهترین نقوش تولید می‌شوند، هنوز از جایگاه مناسبی در صادرات به کشورهای خارجی برخوردار نیستند.
وی ادامه داد: تنها بخش فروش داخلی فرش‌های ابریشمی مربوط به تابلو فرش هاست که با توجه به قیمت پایین آن نسبت به سایر فرش ها انجام می‌شود.
وی اضافه کرد: متأسفانه فرش‌های تولیدی دستباف این شهرستان به ویژه فرش‌های ابریشمی مراغه به نام سایر شهرها بزرگ در داخل کشور و حتی خارج از کشور به دست واسطه‌ها در حال خرید و فروش است.
مشکلات بیمه‌ای و درآمدی مهم‌ترین مشکل پیش روی قالیبافان
قالیبافی به عنوان یکی از شغل‌های پرزحمت در سال‌های اخیر با عدم توجه مؤسسات بیمه‌ای برای تحت پوشش قرار دادن و حمایت از تلاشگران عرصه تولید این محصول صادراتی روبرو بوده است.
قاسم علی زاده، یکی از قالیبافان مراغه‌ای که در حاشیه شهر به تولید فرش ابریشمی مشغول است، به خبرنگار ایرنا گفت: قالیبافان با وجود تلاش‌های طاقت فرسا برای تولید، همواره یکی از اقشار کم درآمد و فقیر جامعه هستند.
وی افزود: هم اکنون بسیاری از قالیبافان این شهرستان به صورت خانوادگی شبانه روز در حال فرش‌بافی هستند، لیکن دستمزدهای پایین از سوی کارفرمایان، معیشت آنان را با خطر مواجه کرده است.
حسن محمدی یکی دیگر از قالی بافان نیز گفت: بیشترین زحمت را قالیبافان متحمل می‌شوند و این در حالی است که بیشترین سود را کارفرمایان و دلالان فرش و ابریشم به جیب می‌زنند.
وی افزود: بیشتر قالیبافان روزمزد بوده و برخی دیگر نیز که خود اقدام به تولید فرش ابریشمی می‌کنند، با مشکل نرخ بالای نخ ابریشمی و نیز بهره‌های بالا از سوی دلالان دست و پنجه نرم می‌کنند.
قربانی، قالیباف دیگر مراغه‌ای نیز اظهار کرد: برخی از تولیدکنندگان خرد فرش ابریشمی نیز به دلیل گرانی مواد اولیه، فرش را قبل از اتمام آن به دلالان یا واسطه‌ها به قیمت نازلی می‌فروشند و این در حالی است که تورم و گرانی، زندگی آنان را تهدید می‌کند.
وی اضافه کرد: بالا بودن نرخ بیمه و عدم حمایت دولت از بیمه شدگان جدید قالیبافی، این قشر تلاشگر را که در معرض بیماری‌های جسمی و روحی هستند، دچار مشکل کرده است.
کاهش آمار قالیبافان مراغه به دلیل مشکلات اقتصادی و نبود حمایت‌ها
رئیس اتحادیه قالیبافان مراغه نیز با اشاره به مشکلات موجود این حرفه به ایرنا گفت: متأسفانه آمار قالیبافان این شهرستان در سال‌های اخیر از ۱۲ هزار نفر در مناطق شهری که بیشتر به تولید فرش ابریشمی مشغول هستند، به حدود ۸ هزار نفر کاهش یافته است.
سلیمان زاهدی افزود: قیمت بالای نخ و مواد اولیه و دستمزدهایی که کفاف معیشت قالیبافان را نمی‌دهد، زمینه ساز این کاهش بوده است.
وی با بیان اینکه بیشتر قالیبافان به صورت روزانه دستمزد دریافت می‌کنند، ادامه داد: این قشر از محروم‌ترین و کم درآمدترین اقشار جامعه هستند لیکن کمترین حمایتی از این صنعت و تولید توسط نهادهای متولی امر نمی‌شود.
وی با اشاره به نیازهای درمانی قالیبافان اضافه کرد: هم اکنون برخی از قالیبافان بیمه شده قبلی به دلیل عدم توانایی و کاهش سطح درآمدی از بیمه‌های خود خارج شده اند.
وی گفت: در صورت انعقاد بیمه جدید در قالب بیمه تأمین اجتماعی، به دلیل عدم حمایت نهادهای بیمه‌ای، هر قالیباف باید بیمه خود را با تعرفه آزاد که بیش از ۵۰۰ هزار تومان در ماه است، بپردازد که این رقم سنگینی برای این خانواده‌های کم درآمد است.
زاهدی افزود: بیمه‌ها، خدمات مناسبی از جمله در بخش درمان و دارو برای بمیه شدگان ارائه نمی‌دهند و این امر در بین قالیبافان که با مشکلات و بیماری‌های جسمی روبرو هستند، نمود بیشتری دارد.
وجود مشکلات بزرگ اقتصادی چون رکود در بازار فرش، کاهش تولید به دلیل مشکلات بیمه‌ای و درآمدی، این صنعت پویا و مبتنی بر هنر و صنایع دستی را که از قابلیت بسیار بالایی در بازارهای جهانی برخوردار می باشد، با مشکلاتی فزاینده روبرو کرده است.
حمایت دولت و ارائه بسته‌های حمایتی در بخش بیمه قالیبافان و نیز ارائه تسهیلات مناسب برای این بخش در کنار تسهیل در بازار صادراتی می‌تواند علاوه بر رفع مشکلات این صنعت، زمینه حذف واسطه و دلالان و رونق این بخش از تولید را به دنبال داشته باشد.
حدود ۱۴ هزار نفر در روستاها و شهرهای مراغه که ۲۶۸ هزار نفر جمعیت دارد در صنعت فرش فعالیت و سالانه حدود ۵۰ هزارمترمربع فرش ابریشم دستبافت تولید می‌کنند.